توانبخشی چیست
معرفی
توانبخشی فرآیندی جامع و چندبعدی است که با هدف بهبود عملکرد، کیفیت زندگی و استقلال افراد مبتلا به ناتوانی‌های جسمی، ذهنی یا اجتماعی انجام میشود. این حوزه شامل مجموعه‌ای از خدمات پزشکی، فیزیکی، روان‌شناختی و اجتماعی است که توسط تیمی از متخصصان برای کمک به بیماران در بازگشت به زندگی عادی ارائه می‌گردد. توانبخشی به افراد کمک میکند تا توانایی‌های ازدست‌رفته خود را بازسازی کنند یا از باقی‌مانده توانایی‌ها به بهترین نحو استفاده نمایند.
سلامتی انسان آن جز بسیار مهم زندگی هر فرد است که بخش عظیمی از رضایت از زندگی را در بر میگیرد. در نبود سلامتی و یا کاهش کیفیت سلامتی افراد که به دلایل مختلفی اتفاق میوفتند، روش هایی جهت بازگردانی و یا حتی ایجاد و اصلاح سلامتی در نظر میگیرند. این سلامتی که میتواند جسمانی و یا روانی باشد به دلایل مختلفی از دست رفته یا ایجاد نمیشوند.
در قدم ابتدایی در نبود یا از دست دادن توانایی ها، افراد به دنبال مسیر پزشکی میروند تا درمان حاصل شود. اما گاها روش های جراحی و دارودرمانی صرفا نتایج خوبی به همراه ندارند. از این رو در کنار رشته های بهداشتی رشته ی توانبخشی یکی دیگر از زیر شاخه های رشته های خدمات درمانی وزنه سنگینی از درمان را به دوش میکشد.
در قدم ابتدایی در نبود یا از دست دادن توانایی ها، افراد به دنبال مسیر پزشکی میروند تا درمان حاصل شود. اما گاها روش های جراحی و دارودرمانی صرفا نتایج خوبی به همراه ندارند. از این رو در کنار رشته های بهداشتی رشته ی توانبخشی یکی دیگر از زیر شاخه های رشته های خدمات درمانی وزنه سنگینی از درمان را به دوش میکشد.
ویژگیهای توانبخشی
چندتخصصی بودن: شامل تیمی از پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمانگران، گفتاردرمانگران، روان‌شناسان و مددکاران اجتماعی است.
فردمحور بودن: برنامه‌های توانبخشی بر اساس نیازها و شرایط فردی هر بیمار تنظیم می‌شوند.
طولانی‌مدت بودن: بسته به نوع آسیب یا بیماری، فرآیند توانبخشی ممکن است کوتاه یا بلندمدت باشد.
حفظ و ارتقاء استقلال: هدف اصلی، افزایش توانایی بیمار برای انجام فعالیت‌های روزمره با کمترین وابستگی است.
پیشگیری از عوارض: توانبخشی علاوه بر درمان مشکلات موجود، از بروز مشکلات ثانویه مانند ضعف عضلات، زخم بستر و افسردگی نیز جلوگیری میکند.
رویکرد جامع: ترکیبی از تمرینات فیزیکی، مشاوره روان‌شناختی و حمایت اجتماعی ارائه میشود.
نقص، ناتوانی و معلولیت میتواند نتیجه دوعامل در زندگی افراد باشد. از این رو مخاطب هدف رشته های توانبخشی به دو گروه تقسیم میشود:
1: مخاطبین باز توانی (شامل بازآموزی عملکرد ها، دامنه حرکات و توانایی فرد بعد از جراحی های لازم صورت گرفته) مثل فردی که به دلیل لخته خون دچار سکته مغزی شده و نیمی از بدنش دچار ناتوانی در راه رفتن و حرکت دادن دست هایش میشود و نیاز دارد مجدد عملکرد های قبلی بازتوانی شود.
2: مخاطبین توانبخشی شامل افرادی که آن توانایی را از بدو وجودی خود نداشته و نیاز به ایجاد ساختار و هماهنگی دارد مانند کودکی که در حین زایمان اکسیژن به مغزش نرسیده و دچار فلج مغزی شده و بخشی از مغز از بین میروند و در جبران خسارت وارده باید توانبخشی شود.
با این وجود به اختصار درمان مخاطبین هردو گروه را توانبخشی مینامند.
در نهایت در جبران اتفاقات و حوادث صورت گرفته رشته توانبخشی میتواند مسیر کاهش ناتوانی را هموار تر کند و با کمک پزشکان در مسیر پیشگیری، درمان و یا جبران حادثه پیش امده اقدام کند.
1: مخاطبین باز توانی (شامل بازآموزی عملکرد ها، دامنه حرکات و توانایی فرد بعد از جراحی های لازم صورت گرفته) مثل فردی که به دلیل لخته خون دچار سکته مغزی شده و نیمی از بدنش دچار ناتوانی در راه رفتن و حرکت دادن دست هایش میشود و نیاز دارد مجدد عملکرد های قبلی بازتوانی شود.
2: مخاطبین توانبخشی شامل افرادی که آن توانایی را از بدو وجودی خود نداشته و نیاز به ایجاد ساختار و هماهنگی دارد مانند کودکی که در حین زایمان اکسیژن به مغزش نرسیده و دچار فلج مغزی شده و بخشی از مغز از بین میروند و در جبران خسارت وارده باید توانبخشی شود.
با این وجود به اختصار درمان مخاطبین هردو گروه را توانبخشی مینامند.
در نهایت در جبران اتفاقات و حوادث صورت گرفته رشته توانبخشی میتواند مسیر کاهش ناتوانی را هموار تر کند و با کمک پزشکان در مسیر پیشگیری، درمان و یا جبران حادثه پیش امده اقدام کند.
این بیماری ها میتوانند موقت و یا دائمی باشند و در هردو مورد سلامتی نسبی و رضایت از زندگی افراد در این شرایط در گرو دریافت خدمات توانبخشی است. حیطه توانبخشی به گروه اعظمی از رشته ها اطلاق میشود که همگی در مسیر بهبود عملکرد فرد دچار مشکل ، کاهش درد ، کاهش ناتوانی و به حداکثر رسیدن استقلال فردی در عملکرد و تصمیم گیری همچنین بالا رفتن کیفیت عملکرد فردی و اجتماعی با توجه به سلامت ذهن و روان بیمار با یک دیگر در تیم توانبخشی همکاری میکنند.
لازم به ذکر است فرایند توانبخشی کاری بسیار زمانبر و تدریجی میباشد و افراد ( چه درمانگران چه توانخواهان ) نیاز به صبر و حوصله دارند. همچنین لازم به یاداوری است که هدف توانبخشی الزاما درمان و برطرف کردن ان مشکل نیست هرچند در مواردی امکان درمان کامل نیز وجود دارد.
برنامه‌های درمانی توانبخشی بسیار مرتبط با نوع بیماری و مشکل بوجود امده برای فرد مراجعه کننده می باشد و در نتیجه درمانگر و متخصص در رشته توانبخشی برای هر فرد بسته به شرایط و نیاز فردی – کاری – اجتماعی و خانوادگی- روحی بیمار، علت، شدت و نوع مشکل بوجود امده و پیامد ان روی زندگی فرد و خانواده اش و ارزیابی های دقیقی که به واسطه تست های استانداردی که گرفته است، برنامه‌های درمانی مشخص در بازه های زمانی کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت تنظیم میکند. درمان‌های توانبخشی از بدو تولد حتی در مراقبت های ویژه نوزادان تا گروه سنی سالمندان گسترش دارد و این امر اهمیت توانبخشی را یاداوری میکند کما اینکه زمان در شروع به دریافت خدمات توانبخشی با ارزش بوده و از دست رفتن زمان طلایی در مواردی غیر قابل جبران است.
لازم به ذکر است فرایند توانبخشی کاری بسیار زمانبر و تدریجی میباشد و افراد ( چه درمانگران چه توانخواهان ) نیاز به صبر و حوصله دارند. همچنین لازم به یاداوری است که هدف توانبخشی الزاما درمان و برطرف کردن ان مشکل نیست هرچند در مواردی امکان درمان کامل نیز وجود دارد.
برنامه‌های درمانی توانبخشی بسیار مرتبط با نوع بیماری و مشکل بوجود امده برای فرد مراجعه کننده می باشد و در نتیجه درمانگر و متخصص در رشته توانبخشی برای هر فرد بسته به شرایط و نیاز فردی – کاری – اجتماعی و خانوادگی- روحی بیمار، علت، شدت و نوع مشکل بوجود امده و پیامد ان روی زندگی فرد و خانواده اش و ارزیابی های دقیقی که به واسطه تست های استانداردی که گرفته است، برنامه‌های درمانی مشخص در بازه های زمانی کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت تنظیم میکند. درمان‌های توانبخشی از بدو تولد حتی در مراقبت های ویژه نوزادان تا گروه سنی سالمندان گسترش دارد و این امر اهمیت توانبخشی را یاداوری میکند کما اینکه زمان در شروع به دریافت خدمات توانبخشی با ارزش بوده و از دست رفتن زمان طلایی در مواردی غیر قابل جبران است.
رشته های دانشگاهی حیطه توانبخشی عبارت اند از:
متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی و کارشناسان و مقاطع تحصیلات تکمیلی رشته های فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی، ارتوپدی فنی، بینایی سنجی، شنوایی‌شناسی، مددکاری اجتماعی، مدیریت توانبخشی، مشاوره توانبخشی، پرستاری توانبخشی، متخصصین سالمند شناسی که با دیگر کادر درمان بسته به بیماریی های مختلف در ارتباط نزدیک هستند.
متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی و کارشناسان و مقاطع تحصیلات تکمیلی رشته های فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی، ارتوپدی فنی، بینایی سنجی، شنوایی‌شناسی، مددکاری اجتماعی، مدیریت توانبخشی، مشاوره توانبخشی، پرستاری توانبخشی، متخصصین سالمند شناسی که با دیگر کادر درمان بسته به بیماریی های مختلف در ارتباط نزدیک هستند.
بیماریها و مشکلات مرتبط با رشته توانبخشی
مشکلاتی که رشته های توانبخشی به ان ها میتوانند کمک کنند شامل:
مشکلات اسکلتی عضلانی ( ارتروز ها، گردن و شانه درد، محدودیت حرکتی بعد از شکستگی ها و پارگی تاندون ها و رباط ها ، تروما …. )
مشکلات اعصاب محیطی و مرکزی ( سکته مغزی، ضربه مغزی، ضایعه نخاعی، فلج مغزی، پارکینسون، ام اس و درد های فشاری، فلج ارب….)
مشکلات ساختاری و تکاملی ( نابینایی، ناشنوایی، اتیسم، اختلال یادگیری، تاخیر رشدی ، اختلال بلع …)
مشکلات بدو تولد ( چسبندگی انگشتان، سندروم داون، سندروم های متابولیک، …. )
مشکلات روانی ( اسکیزوفرنیا، اختلالات خلقی، اختلال دو قطبی، اختلال وسواس فکری-عملی و …)
و ….
مشکلات اسکلتی عضلانی ( ارتروز ها، گردن و شانه درد، محدودیت حرکتی بعد از شکستگی ها و پارگی تاندون ها و رباط ها ، تروما …. )
مشکلات اعصاب محیطی و مرکزی ( سکته مغزی، ضربه مغزی، ضایعه نخاعی، فلج مغزی، پارکینسون، ام اس و درد های فشاری، فلج ارب….)
مشکلات ساختاری و تکاملی ( نابینایی، ناشنوایی، اتیسم، اختلال یادگیری، تاخیر رشدی ، اختلال بلع …)
مشکلات بدو تولد ( چسبندگی انگشتان، سندروم داون، سندروم های متابولیک، …. )
مشکلات روانی ( اسکیزوفرنیا، اختلالات خلقی، اختلال دو قطبی، اختلال وسواس فکری-عملی و …)
و ….
